Ngay từ ban đầu cuộc đời thừa sai, Đức cha Lambert đã ước mơ một cái chết tuyệt vời.
Đối với ngài, đâu là cái chết tuyệt vời ?
Thưa : Đó « là được chết trên một án tử hình, bởi bàn tay của một tên đao phủ, vì bảo vệ Phúc Âm của Người, vì sự cứu rỗi của tha nhân và vì tình yêu tinh tuyền đối với Thiên Chúa nhân lành » (Ký Sự 2, đoạn 16).
Tóm lại, đó là cái chết tử vì đạo.
Đầu năm 1663, sau khi ở Xiêm được nửa năm, Đức cha Lambert viết thư cho bà Công tước D’Aiguillon tại Paris, báo tin về các Kitô hữu tại Nhật rằng :
« Tin tức mà tôi nhận được nơi một trong các người Pháp từ Nhật trở về là cuộc bắt hại đạo vẫn tiếp tục. Từ năm hay sáu tháng qua, hơn 200 người bị án tử hình vì tuyên xưng Đức Giêsu Kitô. Một cái chết đẹp đẽ, kính thưa bà, nếu có sự gì để ước mong trên đời này, thì đó là điều duy nhất. » (Ngày 21-03-1663. Thư 012).
Ngày 12-07-1663, sau gần một năm dừng chân chờ đợi tại Xiêm, cùng thừa sai Deydier, ngài lên tàu sang Quảng Châu. Và trước khi ra đi, ngài viết một bài suy tư rất dài, phản ánh lại tình cảnh nguy hiểm ngài đang gặp phải lúc đó, do sự thù nghịch của những người thuộc chế độ bảo trợ truyền giáo Bồ Đào Nha tìm triệt hạ ngài. Ngài viết :
« Chúng ta sẽ vui nhận tất cả những may mắn và tất cả những điều khác xảy đến trong ơn gọi chúng ta. Tin chắc rằng nếu Thiên Chúa để cho những chuyện đó xảy ra là điều lợi nhất cho chúng ta. Và thật vậy, khi hoàn toàn tuân theo ý Chúa, còn cái chết nào đáng được ca tụng hơn và thầm kín hơn bằng bị ám sát, bị chết đói, chết trong cùng cực, bệnh hoạn hay do bị đầu độc vì Thiên Chúa. Những cái chết đó thật diệu kỳ và đầy hồng ân, bởi vì những cái chết đó đều cao quý trước mặt Thiên Chúa và bị che khuất trước mắt người đời, họ thường coi đó là do các thừa tác viên Phúc Âm đã thiếu khôn ngoan hay do sự trừng phạt của Thiên Chúa. Ôi lạy Chúa, con thấy sự tôn phong ấy thật đẹp đẽ biết bao ! » (Ký Sự 2, đoạn 18).
Trong chuyến đi biển đó, con tàu gặp bão tố khủng khiếp, « biển động dữ dội và liên tục đến nỗi người ta nghĩ rằng bất cứ lúc nào con tàu vốn đã bị vào nước, cũng sẽ gẫy đôi ra ». Mọi người thấy « cái chết trước mắt mình, không còn chút hy vọng được cứu thoát ». Lúc đó, thái độ của Đức cha Lambert ra sao ? Ngài nói :
« Chính trong những khoảnh khắc hồng phúc này họ cảm nhận được cuộc giao tranh giữa phần hạ đẳng của lý trí với ân sủng. Chính trong những giây phút quý giá ấy, họ dâng hy sinh mình lên Cha hằng sống, Đấng qua các biến cố bày tỏ cái nhìn được Đức Giêsu Kitô khứng lòng thông tỏ cho. Cuối cùng, chính trong cơn nguy hiểm đáng quý đó, họ dâng lời tạ ơn, lời ca tụng và niềm hân hoan lên Chúa, Đấng đoái thương cho họ thấy mình bị cuốn chìm xuống đáy biển cách hoàn toàn vâng phục, đang khi đi theo ơn gọi mình. » (Ký Sự 2, đoạn 19).
Cái chết tuyệt vời ở đây là chết vì đi theo ơn gọi của mình, vì đang thực hiện sứ vụ nhận được từ Thiên Chúa.
Do bão tố, chuyến đi Quảng Đông năm 1663 không thành. Đức cha Lambert và mọi người trở về lại Xiêm. Và khi suy nghĩ về biến cố « chết hụt » đã xảy ra, ngài thấu hiểu hơn bao giờ hết kinh nghiệm của thánh Phaolô là « tôi sống nhưng không phải tôi sống. Mà chính Đức Kitô sống trong tôi » (Ga-lát 2, 20). Từ đó, ngài nhìn ra một nguyên tắc cơ bản trong cuộc đời thừa sai như sau :
« Chính cái chết đó và cuộc sống đó đem lại cho một thừa sai tông tòa tất cả sự thông minh và khả năng trong các công việc tuyệt vời của vị thừa sai. Không có sự đó, chắc chắn mọi hoạt động của vị thừa sai sẽ bị pha trộn vào cái tự nhiên hay vào sự khôn ngoan thuần túy là những kẻ thù của đời sống Phúc Âm. » (Ký Sự 2, đoạn 20).
Tiếp theo, ngài nhắc tới một kinh nghiệm sống đời thiêng liêng quen thuộc trong lịch sử các thánh. Đó là hãy luôn đặt cái chết trước mắt mình để biết sống hiện tại, vượt qua những thử thách, cám dỗ và khó khăn. Ngài nói :
« Nếu chúng ta coi rằng chúng ta đang ở vào ngày hôm trước ngày trọng đại của vĩnh cửu [tức trước cái chết], chúng ta sẽ không gặp khó khăn… »
Vẫn trong bài suy nghĩ về thất bại trên, Đức cha Lambert đã nêu ra một nguyên tắc sống cho mọi Kitô hữu. Đây là một nguyên tắc hay một quy luật rất căn bản, cần thiết và vô cùng hữu ích cho chúng ta :
« Một người sống cách tự nhiên hay theo lý trí thuần túy, không thể được gọi là một Kitô hữu đích thực. »
Lời dạy giản dị, rõ ràng, nhưng sâu sắc này, sẽ trực tiếp dẫn chúng ta tới lời dạy của chính Đức Giêsu Kitô là Chúa và là Thầy của chúng ta :
« Hãy yêu kẻ thù và làm ơn cho kẻ ghét anh em. Hãy chúc lành cho kẻ nguyền rủa anh em và cầu nguyện cho kẻ vu khống anh em. […] Nếu anh em yêu thương kẻ yêu thương mình, thì có gì là ân với nghĩa ? Ngay cả người tội lỗi cũng yêu thương kẻ yêu thương họ. Và nếu anh em làm ơn cho kẻ làm ơn cho mình, thì còn gì là ân với nghĩa ? Ngay cả người tội lỗi cũng làm như thế. » (Lc 6, 27-33).
Thi hành lời dạy của Phúc Âm như trên là đang chết đi cho chính mình, một cái chết thiêng liêng khiến ta sống như con cái của Thiên Chúa và phục sinh vào đời sống mới với Đức Kitô.
(Về phần Đức cha Lambert, sau thất bại năm 1663, ngài sẽ không bao giờ vào được Trung Hoa, mặc dù đó là sứ mệnh quan trọng mà Tòa Thánh đã chỉ thị cho ngài và dù ngài vẫn luôn luôn để tâm tìm cách thực hiện sứ vụ đã nhận lãnh).
Ở đây, chúng ta đã thấy cái chết thể lý mà Đức cha Lambert ao ước, đó là « trông mong được ơn chết cho Chúa, hoặc bằng cái chết huy hoàng rực rỡ qua bàn tay tên đao phủ, hoặc bằng cái chết âm thầm như chết vì đói khát, vì nghèo khổ, vì bệnh hoạn, vì đắm tàu, hay bằng một cái chết diễm phúc nào tương tự. » (Ký Sự 3, đoạn 26). Bên cạnh đó là cái chết thiêng liêng hằng ngày của người dấn thân theo Đức Giêsu Kitô, đặc biệc bằng ba lời khấn khó nghèo, khiết tịnh và vâng lời. Người ấy « đã hy sinh cả con người mình cho Thiên Chúa cách tốt nhất có thể […]. Từ đó, người ấy không còn chỗ dựa nào cả đến nỗi trở thành như một người hành khất đích thực. Lúc ấy, người ta có thể nói người đó đã chết và cuộc sống của họ ẩn mình trong Chúa Giêsu Kitô. Đó là đời sống mà các người đạo đức gọi là một đời sống đã hủy mình ra không và đầy từ bỏ. » (Ký Sự 3, đoạn 26).
Lời khuyên dạy mà Đức cha Lambert viết cho hai nữ tu dòng Mến Thánh Giá đầu tiên, chị Anê và chị Paula, chính là nói về cái chết thiêng liêng này :
« Các con thân mến, qua đó, các con thấy được sự cao trọng của ơn gọi các con và thấy được rằng các con đã chết cho thế gian, nghĩa là cho các giác quan, cho bản tính tự nhiên và cho lý trí con người, để từ nay trở đi chỉ sống theo những lời dạy, việc làm và cuộc đời của Chúa Giêsu Kitô. » (Ký Sự 7, đoạn 130).
Với xác tín rằng chết khi thi hành ơn gọi của mình là chết cho Thiên Chúa, năm 1665, trong lá thư luân lưu gửi giáo phận Đàng Trong của ngài, Đức cha Lambert viết câu sau :
« Sự thực là tôi vô cùng ao ước được sống giữa anh chị em, và niềm ao ước còn lớn hơn nữa là được chết cho anh chị em. » (Ký Sự 4, đoạn 50).
Và nếu chúng ta đọc lại các lá thư của ngài, chúng ta sẽ thấy Đức cha Lambert hay nói tới cái chết ước mơ, cái chết mà chúng ta đã thấy trên đây.
Với người bạn cũ là Viện phụ Val-Richer, ngài nói :
« Chỉ còn một điều tôi thiết tha ao ước vô cùng, đó là chết bằng một cái chết phũ phàng cho Đức Giêsu Kitô Chúa chúng ta, để bảo vệ Phúc Âm và vì phần rỗi các dân tộc được trao phó cho tôi. Ơn huệ này là cao cả nhất trong các ơn huệ thương xót của Người. » (Năm 1663. Thư 024).
« Cái chết phũ phàng » (la mort vilolente), từ ngữ quen thuộc của ngài, có nghĩa là một cái chết do bạo lực, do tai nạn và không hề do một nguyên nhân tự nhiên nào. Ngài rất thường sử dụng từ này để nói tới cái chết tử vì đạo mà suốt đời mình, ngài hằng mong ước được diễm phúc đó.
Cũng vậy, ngài viết thư để lại cho cha De Bourges trước khi lên tàu đi Quảng Đông năm 1663 rằng :
« Nếu Chúa rất thương xót ban cho tôi ân huệ cao trọng mà tôi xin Người và chủ yếu là điều tôi nguyện ngắm, đó là được chết vì tình yêu thánh của Người bằng một cái chết phũ phàng. » (Ngày 11-07-1663. Thư 034).
Và trong lá thư viết mời em trai Nicolas Lambert của mình sang truyền giáo, ngài nói :
« Vì em là người thân yêu của anh, anh sẽ không bỏ qua sự gì để góp phần vào sản nghiệp [thiêng liêng] của em. Anh muốn nói là sẽ làm em nghèo khó hơn, bị khinh miệt hơn, đáng bị khinh dể hơn và sẽ tìm cho em những công việc có thể làm em đổ những giọt máu cuối cùng của em cho Đức Giêsu Kitô Chúa chúng ta. […] Quả thật, anh rất vui được hợp tác vào cái chết của em theo cách thức đó. Chưa từng bao giờ lại có cảnh anh giết em đáng mến và trong sạch hơn. » (Năm 1664. Thư 049).
Cái chết tuyệt vời mà suốt đời ngài, Đức cha Lambert hằng mơ ước, đó là cái chết tử vị đạo, là cái chết phũ phàng vì Đức Giêsu Kitô. Nhưng suốt 17 năm sống đời thừa sai tại Á châu, cái chết mà ngài cảm nghiệm và luôn thực hành mỗi ngày là cái chết thiêng liêng, bằng một đời sống đầy hy sinh, hãm mình, khổ hạnh, vì lòng yêu mến Đức Giêsu Kitô chịu đóng đanh. Chúa đã không ban cho ngài được ơn chết tử vì đạo hay được ơn chết phũ phàng vì Đức Giêsu Kitô. Ngài chết trên giường bệnh, lúc mới 55 tuổi, ngày 15-06-1679. « Ngài chết đầy đau đớn và Chúa đã cho ngài cảm nếm tới cực độ sức nặng của thánh giá Chúa mà ngài đã rất say mến trong đời ngài. » Đức cha Laneau đã làm chứng như vậy. Và Đức cha Laneau nhận xét thêm rằng : « Thiên Chúa đã đưa ngài qua đó để hủy diệt ngài hoàn toàn. » Và chúng ta rất cần phải biết đón nhận điểm quan trọng này trong chứng từ của Đức cha Laneau về Đức cha Lambert rằng : « Nhưng dù những giác quan hoàn toàn trong rối loạn và cùng khốn, ngài hưởng được một sự bình an sâu thẳm trong linh hồn mình. Và dù con thú bị dằn vặt giày vò, cái bình yên nơi sâu linh hồn ngài không hề bị suy giảm chút nào. » Đó là cái đau khổ vô cùng nơi thân xác và cái bình an thần bí trong thẳm sâu linh hồn nơi các vị thánh.
Đào Quang Toản
Ngày 13/05/2025
