“Việc thuật lại lịch sử của mình là điều cần thiết để duy trì căn tính cũng như để siết chặt mối hợp nhất của gia đình và tăng thêm cho các phần tử ý thức mình thuộc về một nhà. Đây không phải là chuyện khảo cổ hoặc luyến tiếc dĩ vãng, nhưng là đi lại con đường của các thế hệ quá khứ để nắm bắt được tia sáng gợi hứng, những lý tưởng, những dự phóng” (Đức Giáo hoàng Phanxicô – Tông Thư Năm Thánh 2025).
Một khởi đầu thầm lặng, một hành trình đong đầy ân sủng
Có những khởi đầu mang hình dáng của một lời thầm thì, nhẹ nhàng như bước chân của Mẹ Ma-ri-a đến với bà Ê-li-sa-bet. Ngày 02 tháng 7 – lễ Đức Mẹ Thăm Viếng – không chỉ là một ngày trong lịch phụng vụ, mà đã trở thành dấu mốc linh thiêng ghi khắc trong trái tim Dòng Mến Thánh Giá (MTG) Hà Nội. Chính trong ngày ấy của năm 1955, giữa những biến động của đất nước và Giáo hội, một cộng đoàn nhỏ bé được khai sinh tại số 29-31 Nhà Chung. Từ khởi đầu đơn sơ ấy, hành trình bảy mươi năm đã được dệt nên – bằng đức tin son sắt, bằng lòng trung tín với ơn gọi, và bằng niềm cậy trông bền bỉ vào tình yêu quan phòng của Thiên Chúa.
Trong những năm tháng đầy thử thách của Giáo hội Việt Nam giai đoạn 1950–1960, Đức cố Hồng Y (ĐHY) Giu-se Ma-ri-a Trịnh Như Khuê đã chọn phó thác tất cả trong tay Mẹ Ma-ri-a. Với lòng sùng kính thiết tha, ngài long trọng dâng toàn địa phận – cách riêng là thành phố Hà Nội – cho Đức Mẹ. Ngày 02 tháng 7, lễ Đức Mẹ Thăm Viếng, được ngài chọn làm ngày mừng kính Đức Mẹ Hà Nội, và nhà thờ Cửa Bắc được chỉ định làm nơi tôn kính đặc biệt dành cho Mẹ.
Sự chọn lựa ấy không ngẫu nhiên. Bởi chính ngày 02 tháng 7 năm 1627 – cũng là lễ Thăm Viếng – Cha Đắc Lộ (Alexandre de Rhodes) đã đặt chân đến vùng đất Thăng Long, mở ra trang đầu tiên cho hành trình loan báo Tin Mừng tại nơi đây. Với niềm xác tín vào sự đồng hành của Mẹ, ĐHY đã nối tiếp bước chân các nhà truyền giáo, đặt nền móng đức tin trong thời đại đầy biến động bằng lòng yêu mến, cậy trông và dấn thân không mỏi mệt.
Cũng chính ngày lễ ấy, năm 1955, Đức cố Hồng Y đã âm thầm gieo một hạt mầm hy vọng. Ngài gọi bà Mát-ta Nguyễn Thị Nhục (sau này làm Bà Mẹ Nhất Dòng MTG Hà Nội khóa I từ năm 1983-1987), một nữ tu thuộc Dòng Các Bà MTG Hà Nội đang làm việc tại nhà sách Thánh Ma-ri-a của địa phận do Cha Giu-se Trần Văn Mai phụ trách, bà được Bề Trên gọi về đứng đầu nhà Thánh Mẫu. Cùng với năm chị em khác – trong đó có bà Tê-rê-sa Tạ Thị Phúc và bà Tê-rê-sa Đặng Thị Đức – về cư ngụ tại ngôi nhà số 29–31 phố Nhà Chung. Nơi ấy, cộng đoàn tại nhà Thánh Mẫu được khởi sự, với ước nguyện sâu xa của ĐHY là lập một dòng tu mang tước hiệu Trái Tim Vô Nhiễm Nguyên Tội Đức Ma-ri-a Nữ Vương.
Tuy mang trong lòng khát vọng thành lập Dòng Trái Tim Vô Nhiễm Đức Mẹ Nữ Vương – với linh đạo và nhân sự từ các nữ tu Mến Thánh Giá – nhưng mong ước ấy của Đức cố Hồng Y Giu-se Ma-ri-a Trịnh Như Khuê đã gặp nhiều trở ngại. Năm 1952, rồi đến năm 1955, kế hoạch ấy vẫn không thể thực hiện vì hoàn cảnh xã hội ngày càng khó khăn. Mãi đến năm 1958, ngài ký giấy chính thức thành lập nhà Đức Mẹ Hà Nội – đánh dấu sự hiện diện của cộng đoàn thứ hai của Dòng Các Bà MTG tại Hà Nội, bên cạnh nhà Thánh Giá ở số 72 Nguyễn Thái Học. Từ giấc mơ tưởng chừng dở dang ấy, các chị em vẫn tiếp tục sống và dấn bước trong linh đạo Mến Thánh Giá: âm thầm, trung tín và hiến dâng giữa lòng đời. Ngày 08 tháng 9 năm 1958, cộng đoàn tại số 31 Nhà Chung chính thức được đặt tên là Nhà Đức Mẹ Hà Nội – hay còn gọi là Nhà Đức Mẹ Thăm Viếng.
Một dòng chảy không đứt đoạn giữa những biến cố
Bước vào thập niên 1960, những biến chuyển dồn dập của thời cuộc đã không ngừng thử thách sự kiên trung của các chị em. Cuối năm 1960, phần nhà số 29 Nhà Chung bị Nhà nước thu hồi để làm trường học (nay là Trường Tiểu học Tràng An). Tiếp đó, ngày 05 tháng 8 năm 1961, nhà Thánh Giá tại số 72 Nguyễn Thái Học cũng bị trưng dụng làm bệnh viện (nay là Bệnh viện Xanh Pôn). Trước hoàn cảnh ấy, toàn bộ cộng đoàn buộc phải quy tụ về tại số 29 Nhà Chung. Đến năm 1965, Bề trên giáo phận quyết định sáp nhập hai cộng đoàn: nhà Thánh Giá (72 Nguyễn Thái Học) và nhà Đức Mẹ Hà Nội (31 Nhà Chung) hợp thành một và giữ tên là nhà Thánh Giá. Từ đây, địa chỉ số 31 Nhà Chung với tên gọi “Nhà Thánh Giá” chính thức trở thành nhà mẹ của Hội Dòng MTG Hà Nội – nơi lưu giữ, nuôi dưỡng và tiếp nối ngọn lửa ơn gọi qua bao thế hệ.
Hiện nay, tại cộng đoàn Nhà Mẹ, có mười ba nữ tu cao niên đang nghỉ dưỡng – trong đó có bà Tê-rê-sa Tạ Thị Phúc và bà Tê-rê-sa Đặng Thị Đức – những chứng nhân sống động của buổi đầu khai mở tại nhà Thánh Mẫu. Dù mắt đã mờ, chân đã chậm, nhưng trí nhớ các bà vẫn vẹn nguyên như thuở ấy. Như Mẹ Ma-ri-a xưa hằng ghi nhớ và suy đi nghĩ lại trong lòng về chương trình của Thiên Chúa, các bà cũng thường kể lại cho thế hệ sau những kỷ niệm một thời: những bữa ăn đạm bạc nhưng chan chứa tình chị em, những giờ kinh lặng lẽ vang lên giữa thời cuộc khó khăn, và cả những đêm dài thao thức âm thầm cầu nguyện cho Hội Dòng được bình an và vững bền.
Bà An-na Lê Thị Tâm, một nữ tu Dòng MTG Hà Nội, năm nay đã ngoài 80, vẫn ngày ngày âm thầm miệt mài ghi chép lại từng câu chuyện, từng biến cố, từng nụ cười và cả những giọt nước mắt của những chặng đường đã qua. Với sự kiên trì và lòng yêu mến Hội Dòng, bà đang gìn giữ một kho tàng ký ức quý giá – để rồi mai này, các thế hệ sau không chỉ được nghe kể lại, mà còn cảm nhận được hơi thở sống động của lịch sử nơi mình đang thuộc về. Bởi đó không chỉ đơn thuần là hoài niệm, mà là cội rễ giúp thế hệ hôm nay ý thức mình được thừa hưởng, đang tiếp nối, và cần bước đi trong ánh sáng đức tin đã được rao truyền.
Một hồng ân tiếp diễn, một lửa gọi tiếp nối
Lòng yêu mến Đức Mẹ cách riêng, Đấng sáng lập (Đức cha Pierre Lambert de la Motte) – người mỗi lần đi ngang qua nhà thờ đều dừng lại dâng các án sẽ xử cho Đức Mẹ – không chỉ để lại một truyền thống đạo đức mến yêu Mẹ Ma-ri-a, mà còn gieo một linh đạo bền vững nơi Hội Dòng: sống kết hiệp với Đức Ki-tô Chịu – Đóng – Đinh, âm thầm yêu thương và phục vụ không điều kiện. Và cũng lòng yêu mến Đức Mẹ một cách đặc biệt nơi Đức cố Hồng Y Giu-se Ma-ri-a Trịnh Như Khuê dẫu ước muốn lập một dòng mới không thành, nhưng như Đức cố Hồng Y Phan-xi-cô Xa-vi-ê Nguyễn Văn Thuận từng nói: “Thiên Chúa viết thẳng trên những đường cong” (Bài giảng tĩnh tâm cho ĐGH Gioan Phaolo II và Giáo Triều Roma năm 2000). Chính từ những biến cố ấy, sứ mạng của người nữ tu MTG đã lớn lên và đâm sâu rễ giữa lòng Thủ đô.
Ngày hôm nay, tại Nhà Mẹ của Hội Dòng MTG Hà Nội số nhà 31 Nhà Chung, tiếng chuông vẫn vang vọng. Nhiều người trẻ đang bước vào hành trình ơn gọi, được đào luyện trong linh đạo MTG để sẵn sàng dấn thân phục vụ Giáo hội địa phương theo tinh thần của Đức cha Lambert. Nơi đây đã từng là khởi đầu, nay lại tiếp tục là điểm tựa và là ngọn lửa cho thế hệ kế tiếp.
Ngày lễ Đức Mẹ Hà Nội, 02 tháng 7 năm 2025 – tròn 70 năm từ ngày Mẹ Mat-ta Nguyễn Thị Nhục được ĐHY Giu-se Ma-ri-a Trịnh Như Khuê giao nhiệm vụ đứng đầu Nhà Thánh Mẫu tại địa chỉ 29-31 Nhà Chung – không chỉ là mốc kỷ niệm, mà là một lời mời gọi với mỗi người con MTG Hà Nội. Mời gọi nhớ về quá khứ với lòng biết ơn, sống hiện tại với tình yêu thủa ban đầu, và hướng đến tương lai với niềm hy vọng. Bởi nhà Thánh Giá không chỉ là một địa chỉ, mà là một mái nhà thiêng liêng – nơi Mẹ vẫn đang thăm viếng, đồng hành và chuyển cầu cho Hội Dòng bằng tình yêu hiền mẫu suốt mọi thời.
Nt. Maria Trương Thị Mùi
